Vanaf 2002 is het begrip “forensische mediation” in gebruik geraakt voor een methode van werken door een deskundige, aangesteld door de rechter in scheidings- en omgangszaken. Van diverse zijden is er op gewezen dat het begrip “forensische mediation” aanleiding geeft tot verwarring met het landelijke project “verwijzing naar mediation door de rechter” in het kader van “Mediation naast Rechtspraak”.
Om die reden is er door de Stichting voor gekozen om het begrip “forensische mediation” ter aanduiding van de methode te vervangen door het begrip: Het Deskundigenbericht met toepassing van Mediation. Degenen die tot deskundige worden aangesteld kunnen zich desgewenst forensisch mediator blijven noemen. De Stichting behoudt ook de naam. Bij het benoemen van de methode wordt echter uitdrukkelijk verzocht het begrip “Deskundigenbericht met toepassing van Mediation” te hanteren teneinde verwarring in de markt te voorkomen.
De definitie van Deskundigenonderzoek met toepassing van Mediation:
De procesmethode die onderzoek en mediation combineert met het doel enerzijds de rechter in het kader van het deskundigenbericht de informatie te verschaffen die nodig is om de gerechtelijke beslissing te geven en anderzijds in rechte partijen alsnog de gelegenheid biedt zelf tot (deel)oplossing van hun geschil te geraken.
De methode is tot heden toegepast in gezag- en omgangszaken, alsmede in complexe financiële zaken voortvloeiende uit een (echt)scheiding, zie onder beschikkingen op deze website.
Toepassing, werkwijze en regels
Bij het Deskundigenbericht met toepassing van Mediation gaat het om een onderzoeksmethode waarbij tevens ruimte voor partijen aanwezig is om hun geschillen op eigen kracht op te lossen. Onderzoek naar het conflictmodel van partijen zal doorgaans in beeld komen bij het verschijnsel van hardnekkige problemen tussen partijen, die als gevolg daarvan in langdurige procedures verzeild raken. De rechter stelt vast dat een oplossing niet zonder onderzoek en/of interventies kan worden bereikt. Voorshands richt de Stichting zich op het familierecht in de ruime zin des woords.
Het gaat dus zowel om geschillen in het ouderschap en omgang rond kinderen bij of na scheiding als om lastige financiële geschillen zoals waardering van ondernemingsvermogen en het vaststellen van wat uitkeerbare winst is. Een onderzoeksmethode die de beide genoemde doelstellingen (deskundigenonderzoek en mediation) combineert valt zeker te prefereren boven de klassieke methode waarin alleen ruimte is voor onderzoek en rapportage. In relationele geschillen speelt vaak het werkelijke conflict onder de oppervlakte. Traditioneel onderzoek richt zich op het verschijnsel, bijvoorbeeld ruzie over de omgang, daarbij voorbijgaand aan het conflict dat onder de oppervlakte aanwezig is. Sturing in het onderliggende conflict is, na een gedegen analyse, vaak een eerste minimale eis om de voorwaarden voor een duurzame oplossing van het geschil dat zich manifesteert, te bereiken.
Wanneer het forensische onderzoek bijdraagt aan de rechterlijke beslissing en mediation tegelijkertijd de conflictstijl van partijen zodanig beïnvloedt dat partijen het geschil zonder verdere rancune (laten) beslissen, dan levert dat ook winst op voor partijen en indirect voor de samenleving.
De aanstelling van de deskundige geschiedt door de rechter ex lege. De deskundige en partijen dienen zich te realiseren dat zij niet in een contractuele verhouding tot elkaar staan. De deskundige heeft ook geen overeenkomst met de rechtbank of het hof. De wet beheerst de rechtsverhouding van deskundige tot rechter en deskundige tot partijen (Rv art. 194 t/m 200). De deskundige stelt zijn onderzoek in hetzij onder leiding van de rechter, hetzij zelfstandig (Rv 198 lid 2). Hieruit valt af te leiden dat de rechter bevoegd is regels te stellen met betrekking tot het onderzoek. Er valt zeker iets voor te zeggen dat enige algemeen geldende regels die de deskundige in acht zal nemen door de rechter worden opgelegd bij het verstrekken van de opdracht. Deze regels raken niet alleen de deskundige, zij zeggen ook iets over de wijze waarop partijen in het onderzoek staan en wat van hen verlangd wordt. Deze regels kunnen afhankelijk van het concrete geval worden gewijzigd of aangevuld. De rechter die ze wenst te hanteren zal het stuk bij de opdracht voegen, dan wel de regels daarin opnemen.
De regels geldende voor het Deskundigenonderzoek met toepassing van mediation zijn:
De forensisch mediator is een door de rechter aangewezen deskundige, die zijn/haar werkzaamheden verricht en/of diensten verleent op basis van de benoeming door de rechter.
De deskundige werkt binnen het kader dat door de rechter is vastgesteld.
De deskundige nodigt partijen steeds schriftelijk uit voor bijeenkomsten, zo mogelijk onder opgave van de te behandelen onderwerpen.
Partijen verschijnen persoonlijk op door de deskundige vastgestelde bijeenkomsten.
De deskundige beoordeelt of het nodig of wenselijk is dat (een van de) partijen zich (laat) laten bijstaan tijdens de bijeenkomsten door een eigen advocaat of adviseur van een andere discipline.
Partijen dienen de deskundige van alle noodzakelijke en gewenste informatie te voorzien, een en ander ter beoordeling van de deskundige.
De deskundige ziet er op toe dat partijen de informatie ook met elkaar delen en dat ieder van partijen de informatie in voldoende mate begrijpt, daarbij eventueel op de achtergrond ondersteunt door derden.
De deskundige informeert partijen over hun rechten en plichten, alsmede die van betrokken belanghebbenden (kinderen) betreffende de onderwerpen die hen verdeeld houden en onderwerp van het onderzoek zijn. De deskundige mag dit bij aanvang, maar ook tijdens of tegen de afloop van het onderzoek doen, zulks afhankelijk van hetgeen de deskundige wenselijk acht.
De deskundige is gerechtigd met belanghebbenden (bijvoorbeeld de kinderen) in contact te treden buiten partijen om. De deskundige kan belanghebbenden uitnodigen tijdens bijeenkomsten met partijen.
De deskundige maakt (tenminste beknopte) verslagen van de bijeenkomsten. Partijen ontvangen deze verslagen. Zij zijn gerechtigd deze desgewenst van commentaar te voorzien. De verslagen en commentaren dragen een vertrouwelijk karakter. De deskundige is gerechtigd verslagen geheel of gedeeltelijk bij de rapportage aan de rechter te voegen.
Op de tijdstippen waarop de rechter zulks verlangt, danwel de deskundige zulks wenselijk acht brengt de deskundige de rechter rapport uit omtrent het lopende onderzoek. Partijen en belanghebbenden ontvangen deze rapportage, die bij voorkeur tevoren met partijen is besproken, althans aan hen is voorgelegd. De deskundige kan ook de kinderen informeren omtrent (delen van) de inhoud van de rapportage.
Indien partijen tijdens het onderzoek tot overeenstemming geraken omtrent hetgeen hen verdeeld houdt en de deskundige de zaak rijp acht voor een afronding, wordt een eindrapportage voor de rechter opgesteld, voorzover mogelijk voorzien van de schriftelijke vastlegging van de tussen partijen gemaakte afspraken. Afhankelijk van de aard der zaak zal de rechter worden verzocht het resultaat in een beschikking of vonnis vast te leggen.
De deskundige is in elk stadium gerechtigd het onderzoek te beëindigen, indien hij/zij in voortzetting geen heil ziet.
Partijen en de rechter worden schriftelijk van het voornemen hiertoe door de deskundige in kennis gesteld. Betrokkenen worden in de gelegenheid gesteld hun zienswijze te geven, waarna de deskundige definitief beslist.
De rechter is in elk stadium van het onderzoek gerechtigd de aan de deskundige verleende opdracht in te trekken, al dan niet op diens verzoek.
Partijen zijn verplicht de tot de afloop van het onderzoek door de deskundige verleende diensten en verrichte werkzaamheden te vergoeden op basis van de bij aanvang van de bemiddeling daaromtrent door de rechter vastgestelde regels. Bij gebreke van deze regels spreekt de deskundige bij aanvang van het onderzoek met partijen het uurtarief en eventueel bijkomende kosten door.
Ouders kunnen via hun advocaten het hof het verzoek doen tot een ouderschapsonderzoek.
Of dat verzoek wordt ingewilligd hangt af van de omstandigheden: leent de zaak zich er voor, zijn de ouders voldoende gemotiveerd, hebben de kinderen er belang bij ?
Als twee ouders het ieder zelf kunnen betalen zijn kosten voor ouders. Indien er bij een of twee ouders sprake is van verminderde of geen draagkracht kunnen de kosten door het hof ten laste van het rijk worden gebracht.